Sàn DEX hay còn gọi là sàn giao dịch phi tập trung được sinh ra nhằm mục đích giải quyết các vấn đề về quyền kiểm soát tài sản bằng cách cho phép người dùng giao dịch crypto mà không tước bỏ đi quyền sở hữu, giám sát tài sản của họ.
Hiện nay, hầu hết giao dịch crypto trên thế giới đều được thực hiện thông qua các sàn giao dịch tập trung như Binance, Coinbase, OKX,.. Mặc dù các sàn giao dịch tập trung (CEX) cho phép các giao dịch lớn diễn ra nhanh chóng với thanh khoản tốt. Tuy nhiên người dùng của các sàn không có toàn quyền kiểm soát tài sản của họ, khiến tài sản của họ gặp rủi ro trong trường hợp các sàn giao dịch này bị tấn công hay lạm dụng vốn của họ và không thể hoàn trả lại số tiền cho người dùng. Bài viết dưới đây sẽ giới thiệu và đánh giá sàn DEX để chúng ta có thể cân nhắc lựa chọn phù hợp cho việc giao dịch của bản thân.
Sàn DEX là gì?
Sàn DEX là viết tắt của Decentralized exchanges hay còn gọi là sàn giao dịch phi tập trung, nơi mà các nhà giao dịch trao đổi crypto không cần thông qua một tổ chức nào mà chỉ cần smartcontract (hợp đồng thông minh), đơn giản hơn chúng ta có thể hiểu đó là các giao dịch ngang hàng. Vì thế, người dùng sẽ luôn giữ tài sản của họ mà không cần gửi đến một tổ chức hay cá nhân nào để thực hiện giao dịch.
Cuối năm 2018, sàn DEX đầu tiên được khởi chạy trên blockchain Ethereum là Uniswap đã gây được sự chú ý của cộng đồng những nhà đầu tư crypto khi đã giải quyết được một số vấn đề như bảo mật thông tin cá nhân và “phi tập trung”. Nhiều nhà đầu tư cho rằng sự bùng nổ của thị trường crypto trong khoảng thời gian 2019-2021 chính là sự bùng nổ của DeFi và các sàn DEX – một phần của DeFi đóng vai trò quan trọng trong sự thành công đó.
Hiện nay các sàn DEX khá phổ biến với rất nhiều lựa chọn, mỗi blockchain đều có từ 1-2 sàn DEX như Uniswap và Sushiswap ở Ethereum, Quickswap ở Polygon, Pancakeswap ở BNB Chain,… Dù hiện tại thị trường đang rất ảm đạm nhưng các sàn DEX vẫn đang hoạt động rất ổn định và đóng vai trò không nhỏ cho sự duy trì, phát triển của thị trường.
Các loại sàn DEX
Có hai loại sàn DEX cơ bản đó là: Order Book và Liquidity Pool. Dưới đây chúng tôi sẽ giải thích đơn giản về cách hoạt động của chúng.
Order Book
Các sàn DEX-Order Book là các sàn cho phép các nhà giao dịch đặt lệnh mua/bán cho một tài sản cụ thể ở nhiều mức giá khác nhau. Chúng ta có thể thấy các hoạt động của chúng giá giống với các sàn giao dịch tập trung. Tuy nhiên sự khác biệt chính là với CEX, tài sản được giữ trong ví sàn giao dịch với CEX, trong khi với DEX thì tài sản của họ nằm ở ví của người dùng.
Các sàn DEX loại này bao gồm một số cái tên quen thuộc như dYdX, Loopring. Điểm yếu của các sàn DEX loại này đó là vấn đề thanh khoản và tốc độ giao dịch, vì thế chúng chỉ thường được phát triển trên các blockchain layer-2.
Liquidity Pool
Các sàn DEX-Liquidity Pool là các sàn giao dịch phi tập trung dựa trên nguồn dữ trự của các đồng coin nằm trên các hợp đồng thông minh và chúng có sẵn để người dùng có thể sẵn sàng trao đổi. Hầu hết các sàn DEX này đều dựa trên một thuật toán được gọi là Automated Market Makers (AMM). AMM được xem là một trong những phát minh sáng tạo nhất thị trường DeFi trong những năm trở lại đây.
Phần lớn hiện nay các sàn DEX có mặt trên thị trường đều phát triển dựa trên AMM, các sàn DEX lớn hiện này là Uniswap, DODO, Curve, Pancakeswap đều sử dụng mô hình này. Bên dưới là ảnh mô phỏng cách các sàn DEX AMM hoạt động.
Sự khác nhau giữa DEX và CEX
Đối ngược với cái tên sàn giao dịch phi tập trung chính là sàn giao dịch tập trung (CEX). So sánh sự khác nhau giữa 2 loại sàn giao dịch này sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về DEX.
Quyền sở hữu, giám sát tài sản
Sự khác nhau cơ bản chính là quyền sở hữu, giám sát tài sản. Trong khi các sàn CEX buộc người dùng phải gửi tài sản của họ vào ví của các sàn giao dịch thì người dùng các sàn DEX lại chỉ cần để tiền trên ví tiền điện tử cá nhân của họ. Việc gửi tiền vào ví của sàn khiến người dùng đối mặt với rủi ro là tài sản của họ sẽ bị hack hay thậm chí là sàn chiếm dụng vốn của người dùng để đi đầu tư vào hoạt động kinh doanh của họ.
Điển hình là sàn Bitmart bị lộ private key của ví và bị đánh cắp 200 triệu USD hay sàn FTX phá sản vì chiếm dụng vốn của người dùng đem đi kinh doanh bị lỗ nặng. Cả hai trường hợp này người dùng đều không được bồi thường hay rút tiền ra khỏi sàn giao dịch.
Bảo mật thông tin cá nhân
Sự khác nhau thứ hai đó là vấn đề bảo mật thông tin cá nhân người dùng. Với việc sử dụng các sàn CEX, người dùng buộc phải tiến hành KYC để có thể sử dụng phần lớn các chức năng của sàn. Còn nếu chúng ta sử dụng các sàn DEX, chúng ta chỉ cần kết nối ví cá nhân và thực hiện các giao dịch của mình mà không cần xác minh danh tính hay thông tin cá nhân.
Tốc độ giao dịch
Mặc dù các blockchain layer-2 đã cải thiện tốc độ giao dịch tăng lên rất nhiều lần, tuy nhiên khi thực hiện các giao dịch trên các sàn DEX vẫn còn rất chậm hơn rất nhiều so với các sàn CEX. Chúng ta có thể cảm nhận được các lệnh của mình được thực hiện ngay lập tức khi sử dụng sàn CEX, trong khi sàn DEX chúng ta phải đợi blockchain xác nhận lệnh của chúng ta từ 1-3s.
Khối lượng giao dịch
Mặc dù được rất nhiều nhà giao dịch sử dụng, tuy nhiên so với các sàn giao dịch tập trung thì khối lượng giao dịch hàng ngày của sàn DEX và CEX đang còn cách biệt nhau rất nhiều. Chúng ta có thể xem báo cáo thống kê khối lượng giao dịch đến từ Coingecko ở hình bên dưới.
Ưu và nhược điểm của sàn DEX
Ưu điểm
- Quyền kiểm soát tài sản: Những người giao dịch trên các sàn DEX sẽ hoàn toàn kiểm soát tài sản của họ trong các giao dịch ở các ví cá nhân. Vì thế sẽ tránh được các rủi ro đến từ việc mất tiền của các sàn giao dịch tập trung.
- Tính ẩn danh tốt: Người dùng sẽ không phải thực hiện bất kỳ hoạt động xác minh danh tính nào cho các giao dịch của mình. Điều này chúng ta có thể một phần tránh được sự kiểm soát đến từ các nhà lập pháp.
- Hỗ trợ nhiều đồng coin: Nhiều đồng coin vốn hoá thấp sẽ không list trên sàn CEX mà chỉ hỗ trợ giao dịch trên các sàn DEX.
Nhược điểm
- Khó để sử dụng: Với những người dùng mới, rất khó để những người này bắt đầu với những giao dịch vì nó còn liên quan đến phần ví và blockchain sử dụng.
- Thanh khoản thấp: Đa số các sàn DEX đều có sự phân hoá thanh khoản, khi chỉ vài cặp giao dịch có thanh khoản tốt, còn lại các đồng coin khác thanh khoản sẽ rất thấp. Vì thế khi giao dịch sẽ chịu ảnh hưởng rất nhiều đến từ việc chênh lệch giá.
- Phí giao dịch cao: Ngoài việc phải chi trả phí thực hiện cho lệnh trên blockchain thì người dùng còn mất một phần phí cho sàn DEX. Bên cạnh đó, nếu thực hiện với cặp giao dịch chưa có pool thanh khoản thì người dùng sẽ phải thực hiện bắc cầu qua 1 đồng coin khác và phí sẽ phải trả tới 2 lần.
- Tốc độ giao dịch thấp: Các lệnh giao dịch trên DEX cần thời gian xác nhận trên blockchain, đối với các blockchain có tốc độ giao dịch nhanh, chúng ta cũng cần đợi tới từ 1-3s để có thể thực hiện xong.
- Rủi ro rút thanh khoản: Trong một vài trường hợp, các nhà cung cấp thanh khoản ban đầu cho cặp giao dịch (thường là các nhà sáng lập dự án) rút thanh khoản khỏi pool thì người dùng có nguy cơ mất trắng tài sản của mình.
Mặc dù hiện tại các sàn DEX vẫn còn rất nhiều hạn chế, tuy nhiên nó đảm bảo cho chúng ta được toàn quyền với tài sản của mình mà không phải chịu rủi ro đến từ các sàn giao dịch tập trung. Những điểm yếu hiện tại của DEX chúng tôi tin rằng nó sẽ được cải thiện hơn nữa trong tương lai khi cộng đồng crypto đã chứng kiến rất nhiều sự kiện nhà đầu tư chịu thiệt hại đến từ lỗ hổng của các sàn giao dịch tập trung.
Ngoài ra khi các nhà lập pháp thắt chặt quản lý thị trường hơn thì chắc hẳn rằng sẽ rất nhiều nhà đầu tư lo ngại về các vấn đề kiểm soát nên DEX sẽ được chú ý hơn rất nhiều so với thời điểm hiện tại.
Top sàn DEX uy tín, an toàn
Sàn Uniswap
Uniswap là sàn giao dịch phi tập trung đầu tiên được khởi chạy trên blockchain Ethereum. Uniswap ra đời phiên bản đầu tiên của mình vào tháng 11/2018 và cho tới hiện tại đã có rất nhiều bản nâng cấp cho mình. Những người dùng sớm trên Uniswap đã nhận được phần thưởng airdrop có giá trị hàng ngàn đô la.
Chúng ta có thể thấy sàn Uniswap chiếm hơn ½ khối lượng giao dịch trên tổng giá trị khối lượng giao dịch đến từ các sàn DEX. Vị thế của Uniswap với DeFi trong thị trường crypto rõ ràng là rất đáng kể.
Sàn DODO Exchange
DODO Exchange là một sàn giao dịch phi tập trung kết hợp giữa AMM và Oracles nhằm bảo vệ người dùng cao hơn trước các rủi ro trượt giá. Hiện tại DODO Exchange có trên hai blockchain là BSC và Ethereum. Khối lượng giao dịch hàng tháng của sàn DEX này cũng rất ổn khi các tháng gần đây luôn ở mức từ 5-6 tỷ USD và đứng thứ 3 trong các sàn DEX.
Sàn Pancakeswap
Pancakeswap là một cái tên quen thuộc với các nhà giao dịch trên blockchain Binance Smart Chain. Đây có lẽ là lựa chọn số 1 cho các nhà giao dịch trên blockchain này, đa số các đồng coin trên BSC đều có pool thanh khoản trên Pancakeswap. Mặc dù đang trong thời điểm khá khó khăn của thị trường, tuy nhiên khối lượng giao dịch của sàn cũng rất ổn khi các tháng luôn có mức từ 5-6 tỷ USD.
Sàn Curve
Khá khác so với các sàn DEX trên khi sàn DEX Curve chỉ tập trung vào một số cặp giao dịch liên quan đến BTC, ETH và còn lại chỉ là stablecoin. Với thiết kế thuật toán thông minh, sàn DEX hạn chế khả năng trượt giá khi giao dịch giữa các đồng stablecoin, vì thế rất nhiều cá mập lựa chọn đây là nơi trao đổi stablecoin của họ. Chúng ta có thể thấy mặc dù chỉ tập trung vào một loại tài sản là stablecoin nhưng khối lượng giao dịch hàng tháng của Curve luôn ở mức từ 3-5 tỷ USD.
Câu hỏi thường gặp
1.Phí giao dịch trên các sàn DEX là bao nhiêu?
Thông thường các sàn DEX sẽ lấy mức phí 0.3% cho mỗi giao dịch, tuy nhiên để thực hiện lệnh giao dịch thì người dùng cần bỏ mức phí để xử lý lệnh trên blockchain. Tuỳ vào từng blockchain mà số tiền phí sẽ khác nhau, với ETH thì mức phí cao nhất, có thời điểm 1 lệnh giao dịch có mức phí hàng trăm USD, ở hiện tại nó có mức vài USD. Còn với các blockchain layer2 sẽ có mức phí rẻ hơn từ 0.05-0.1 USD.
